Dit jaar worden verschillende drukbezochte wandelingen en fietstochten georganiseerd door het Oude Noorden en de Agniesebuurt. Voor mensen die er ooit woonden blijkt het een verrassende herontdekking. Maar voor velen is het een eerste kennismaking met Rotterdam Noord.
We wandelden mee met historicus Aad Engelfriet en met de Nieuwe Noorden Tour.
De eerste tour dit jaar was die door Aad Engelfriet, een voormalig bewoner van het Oude Noorden: “Ik heb hier tot mijn tiende jaar gewoond en heel veel jaren later ben ik me gaan verdiepen in de geschiedenis van het Oude Noorden en geef de laatste jaren regelmatig historische rondleidingen.”
Het
pand ligt aan de Rechter Rottekade nr. 405-407.
Binnen vertelt Anja Berkelaar,
bewoonster en organisator van de Rotterdamse Salon, over het historische pand:
“Het is een wonder dat dit 18e eeuwse huis er nog staat. Het heeft het
bombardement van 1940, de daaropvolgende brand en een granaat in het dak
overleefd.”
Op oude foto’s laat Anja zien
dat het pand in een rijtje van historische panden stond. De meeste daarvan zijn
weggebroken. De reden? “Overijverig heeft de gemeente de panden laten slopen in
verband met het mogelijke doortrekken van de A20 tot in de stad. Hiervoor zou
de Rotte gedempt worden.” Aad Engelfriet weet dat voormalig burgemeester André
van de Louw heeft kunnen voorkomen dat 405-407 gesloopt is.
Buiten zien we de nieuwbouw
die aanleunt tegen het pand van de Rotterdamse Salon.
De plafond- en de
muurschilderingen uit begin 18e eeuw en ook al het houtwerk is in
originele staat behouden gebleven en is uniek in Rotterdam. De vermogende
koopman Claes Langenberg - handelaar in onder meer huiden, kruiden en thee –
liet het pand decoreren. Hij koos voor stoer rococo en liet de God van de
Handel Mercurius, de Hoorn des Overvloeds en de hoed als Vrijheidsymbool
schilderen.
Salonnière Anja Berkelaar runt
sinds 2010 de Rotterdamse Salon in het oude huis. Ze organiseert tal van
bijeenkomsten voor mensen die in Noord nieuwe plannen en activiteiten willen
ontwikkelen
Zie Agenda
voor de vrijdenkende programmering van de Rotterdamse Salon.
Voor het huis is de Rotte
gesplitst in twee armen. Oorspronkelijk liep de Rotte door naar het Weena.
Aad vertelt: “In 1941 is de
Rotte vanaf dit punt verlegd om het puin van de gebombardeerde binnenstad af te
voeren. Dat werd het Stokvisverlaat. De oorspronkelijke loop van de Rotte is
pas veel later bij de bouw van de Pompenburg weer deels teruggebracht.”
Wandelend loop je langs en
over het water van de Rotte.
De straten dragen namen die
verwijzen naar het Landhuis Hof van Weena dat hier gestaan heeft.
De wandeling wordt vervolgd
langs de unieke Hofbogen, het
viaduct van de voormalige Hofpleinlijn, gebouwd in 1907. De toekomst van dit
1,9 km lange Rijksmonument is onzeker geworden nu de woningbouwcorporaties
Havensteder en Vestia, die de Hofbogen in 2006 hebben opgekocht, geen geld kunnen steken in een algehele renovatie van dit gezichtsbepalende monument en
het volgens recente berichten in de aanbieding willen zetten.
Afgelopen mei werd hier nog de
manifestatie het Langste Podium gehouden.
Achter een art nouveaux
hekwerk aan de Vijverhofstraat 67 ligt het Hofje van Vrouwe Groenevelt. Een
begijnhofje waar ook nu nog steeds alleenstaande vrouwen wonen. Het huidige Vrouwe Groenevelt's Liefdegesticht werd
gebouwd in 1902.
Bij testament bepaalde
Geertruy Groenevelt (1739-1808), een bemiddelde Rotterdamse, dat een deel van
haar kapitaal moest worden besteed aan een instelling voor bejaarde en
ongetrouwde vrouwen.
In 1815-’16 verrees het eerste
hofje aan de Oostsingel. Na uitkoop door de gemeente, die de grond wilde voor
stadsuitbreiding, verhuisde de instelling in 1865 naar de Weenastraat. Opnieuw
vanwege uitbreidingsplannen moest het Liefdegesticht verkassen. B. Hooijkaas
ontwierp het nieuwe hofje en enkele aangrenzende huizen aan de Vijverhofstraat.
Wandelend
langs de oevers van de Noordsingel vertelt Aad: “De singels in Rotterdam zagen
er niet zo mooi uit als nu. Ze werden oorspronkelijk aangelegd voor de afvoer
van rioleringen en ze stonken destijds vreselijk. Via gemalen werd het
rioolwater afgevoerd. Aanleiding waren de cholera-epidemieën die in de stad
heersten.”
Aan de overzijde wijst Aad op
het voormalige gerechtsgebouw van Rotterdam. Dit uit 1899 daterende gebouw
geeft toegang tot de voormalige gevangenis. Het is één van de eerste cellulaire
gevangenissen van Nederland, gebouwd in 1872. Het stond in die tijd eenzaam in
de polder. Vele jaren later werd het complex ingebouwd door de
stadsuitbreiding, het huidige Oude Noorden.
De
poort van de gevangenis ligt verborgen achter het gerechtsgebouw.
Onder de naam Tuin van Noord wordt
het monumentale gevangeniscomplex de komende jaren omgetoverd van een
gesloten omgeving in een open en groen leefgebied waar je kunt wonen, werken en
ontspannen.
Voorbij het gerechtsgebouw
ligt de trambrug: Aad: “Hier reed vroeger de tram uit de Bergstraat over de
Noordsingel. De oude trambrug is inmiddels vervangen.”
We lopen richting
gerechtsgebouw. Er naast staat een hoog gebouw waar het Notarieel Archief van Rotterdam was gevestigd. Aad: “Mijn opa heeft hier de koopakte van zijn huis
moeten registreren. Inmiddels zijn de documenten ondergebracht in het
gemeentearchief.”
Tegenover het Notarieel Archief staat het Tweede Wereldoorlog-monument ter nagedachtenis van de RAF-vliegeniers die hun getroffen toestel lieten neerstorten op de Noordsingel, ter voorkoming dat omliggende huizen zouden worden getroffen. Hier worden op 4 mei nog ieder jaar kransen gelegd.
In de Gerard Scholtestraat wijst Aad op een kerkhaan op een gevel: “Dit is de haan van de klokkentoren van de Noorderkerk van architect B. Hooijkaas in de Jacob Catsstraat. Deze Nederlands Hervormde kerk werd in 1974 gesloopt.”
Aan de overkant staat het Heilige Geest huis, waar nu stichting Dona Daria, centrum voor vrouwen en emancipatie, is gevestigd. Aad: "Vanwaar de naam Heilige Geest-Huis? Heilige Geest stond in de Middeleeuwen voor armenzorg. De Heilige Geest is één van de oudste liefdadigheidsinstellingen van Nederland."
"Het huis was bedoeld voor 13 oudere behoeftige mannen die proveniers (kostkopers) werden genoemd, personen die voor hun inwoning betaalden en daarom in een afgescheiden deel van het huis woonden. De proveniers, waarnaar de Provenierssingel is vernoemd, zijn de laatst overgebleven bewoners van één van de Rotterdamse Godshuizen die ooit opgericht werden door Graaf Alewijn Floriszn."
De Heilige Geesthuizen stonden op de Hoogstraat, maar werden afgebroken. Alleen voor de proveniers werd rond 1900 dit nieuwe huis gebouwd dat tot 1972 dienst heeft gedaan. Gebouwd door de bekende Rotterdamse architect J. Verheul Dzn, die onder meer de verwoeste schouwburg heeft gebouwd.
Aad neemt ons mee naar het Pijnackerplein waar zijn opa woonde. “Hier speelde ik als klein kind. Het was één van de weinige pleinen in Noord. Het werd ontworpen door Gerrit Jan de Jong naar voorbeeld van Parijse pleinen die bedoeld waren als groene longen voor de stad.”
In de 1ste Pijnackerstraat komen we langs een ander oorlogsmonument: een gedenkplaats van drie verzetsstrijders die hier in 1942 werden geëxecuteerd.
Even verderop komen we bij de Museumwoning in de Jacob Catsstraat 23. Een woning met een authentiek dertiger jaren interieur. Tijdens deze trip was het museum gesloten.
Maar tijdens de Nieuwe Noorden Tour in juni, georganiseerd door Rotterdam Bycycle, konden we het Museum wel bezoeken en werden we rondgeleid door Lans Klein van de Museumwoning. Voor ouderen riep dit bezoek herinneringen op aan de woning van hun opa en oma.
Qua inrichting en aankleding is de voor-tussen-achter woning zo veel mogelijk teruggebracht naar de oorspronkelijke staat.
Terug naar de Historische wandeling met Aad Engelfriet. We lopen door naar de Zwaanshalskade, voorbij de bocht in de Rotte waaraan het Zwaanshals zijn naam zou hebben ontleend. Bij de voetgangersbrug over de Rotte zien we de oorspronkelijke ingang van begraafplaats Crooswijk.
Aad: “Vroeger werden de
lichamen van overledenen per boot over de Rotte naar de begraafplaats gebracht.
Dicht achter deze poort vind je de rijkste overledenen."
In de poort zijn sikkels, zandlopers en een opgebaarde dode te zien.
En dat Het Oude Noorden
springlevend is met nieuwe initiatiefrijke ondernemers laat de Nieuwe Noorden Tour zien.
Sinds juni dit jaar organiseert Rotterdam
Bycycle deze ontdekkingstochten op de fiets en te voet naar
verborgen plekken en panden in de wijk en vooral ontmoetingen met ondernemende
Noorderlingen. Nieuwe Noorden Tour is een initiatief van Rotterdam Bycycle,
Swan en Noord Bruist.
De belangstelling voor deze
tours is overweldigend: op 6 juli stonden rond de 100 mensen in de rij op het
Noordplein om deel te nemen aan de wandelingen van de Nieuwe Noorden Tour,
waarbij ze vooral op bezoek gingen bij ondernemers rond het zwaanshals.
Winkeliers zoals wolwinkel Ja-Wol van
Saskia de Feijter, waar je niet alleen wol kunt kopen, maar waar Saskia ook
brei- en haakcursussen geeft.
Spam,
de vintage winkel van Sandra Breuer en Marcel Niehof. Waar je vintage uit
de jaren '50 tot '80 kunt vinden.
Whisky proeven in Whiskybase,
een paradijs voor whiskydrinkers aan het Zwaanshals.
Of de SweatshopDeluxe op de Zaagmolendrift, die afgelopen juli de Swanwalk
organiseerde: een tour langs tientallen bijzondere winkels rondom het
Zwaanshals. Deze onderneming geeft jonge ontwerpers de kans om hun ontwerpen in
productie te nemen. Gemaakt door mensen die om wat voor reden dan ook niet mee
kunnen doen op de reguliere arbeidsmarkt.
Dit is pas het begin. Op 24
augustus organiseert de Nieuw Noorden Tours een nieuwe wandeling door het Oude
Noorden met als startpunt het Noordplein.
Op 14 september geeft Aad Engelfiriet tijdens de Open Monumentendag opnieuw een rondleiding door het Oude Noorden. De
wandeling begint met een rondleiding door de gevangenis aan de Noordsingel en
wordt vervolgd met een wandeling via historische plaatsen naar de
Hildegardiskerk.
En ook wordt op 14 september weer een Nieuwe Noorden Tour georganiseerd. Deze wandeling start ook vanuit de voormalige gevangenis.
Foto's en tekst: Johannes Odé
